Achtergrond

Al van verre is de verandering van het landschap zichtbaar. In sommige delen, vooral rondom het Brocken-massief en op grote hoogte in de Harz, sterven fijnsparren op grote schaal af. Er ontstaan kale vlaktes, dode bomen hangen over de rand van de weg en zorgen voor een enigszins naargeestige stemming. Maar wie beter kijkt, ontdekt daaronder alweer nieuw groen....

Het landschapsbeeld van de Harz, dat gedurende vele eeuwen bestond uit alleen maar sparrenbossen, is aan het veranderen. De sparren werden oorspronkelijk als snelgroeiend hout voor de mijnbouw geplant. Na de oorlog werd meer hout voor de wederopbouw, verwarming en ook deels voor reparatiebetalingen gebruikt. Vanwege sterke ontbossing sinds de jaren 30 tot de jaren 50 ontstond alleen al in Niedersachsen ca. 140.000 ha aan kale vlakten in het bos. Voor de herbebossing waren grote inspanningen nodig van de boswachters en de zogenaamde 'Kulturfrauen'. In tijden waarin het hen aan het meest noodzakelijke ontbrak, plantten zij met hard werken en tegen een schamel loon de bossen weer aan.

Daarvoor was in de Harz meer dan genoeg zaad van sparrenbomen beschikbaar. Zo werden sparren tot de 'broodboom' van de regio en daarom ook op locaties geplant, waar ze eigenlijk niet thuishoren. Van nature groeiden hier loofbomen - beuken, gemengd met esdoorns, berken, essen en andere boomsoorten.

De zware arbeid van de 'Kulturfrauen' werd met een speciale voormalige West-Duitse 50 pfennig munt herdacht. Er stond een knielende vrouw op die een eik plant.

Extreme weersomstandigheden zoals storm en droogte hebben in de afgelopen jaren de bomen sterk beïnvloed. Zij zijn verzwakt en daardoor ontbreekt de natuurlijke veerkracht.

Oorzaak voor het afsterven van de sparren zijn de schorskevers die zich door de kanalen van de sparren vreten. Gezonde sparren gaan dit tegen met boomhars - een natuurlijk mechanisme dat echter vanwege de lang aanhoudende droogte en hitte van de afgelopen zomer niet meer functioneert.

Al een kleine hoeveelheid schorskevers kan genoeg zijn om de sparren te laten afsterven. Onder goede omstandigheden vermenigvuldigen ze zich massaal. Een wijfje kan in slechts een jaar al honderdduizenden nakomelingen voortbrengen. Niet alleen sparren worden echter door de bomensterfte getroffen. Zo komen loofbomen als beuken en essen vooral in de zuidelijke Harz voor. Vanwege de klimaatstress zijn ze tevens vatbaar voor ziektes en parasieten.

Vanwege de acute en snelle veranderingen in het bos ontstaan vooral in de social media felle discussies over de schuldvraag.

Feit is dat we allemaal medeverantwoordelijk zijn. Ook wanneer men sterk van mening verschilt over hoe groot de invloed van de mensheid op het klimaat is. De accumulatie van de klimaatrecords in de afgelopen jaren is een duidelijke aanwijzing daarvoor.

De snelheid van de veranderingen neemt toe en beïnvloedt het aanpassingsvermogen van de vele boomsoorten sterk. Ook de beschuldigingen in de richting van nationaal park De Harz, waar in de geschiedenis van de natuur maar in enkele gebieden werd ingegrepen, zijn absurd. Belangrijker is het om samen oplossingen te zoeken.

In de Harz zijn verschillende beschermde gebieden en bosgebieden.

In het centrum ligt het nationale park de Harz rondom het Brocken-massief. De natuurparken 'De Harz' en 'De Zuid-Harz' evenals het biosfeerreservaat karstlandschap Zuid-Harz grenzen daaraan. Terwijl in de Ober- en Hochharz sparrenbossen overheersen, zijn er in de lagere gebieden de beuken-, loof- en gemengde bossen te vinden.

Lang niet alle gebieden worden echter door boomsterfte getroffen. Daarom is het belangrijk om wijzigingen in de bossen in de Harz vooral gedifferentieerd aan te pakken.

De actuele situatie wordt in de diverse gebieden van de Harz verschillend aangepakt.
In enkele gebieden wordt de natuur grotendeels aan zichzelf overgelaten, maar in andere gebieden wordt rekening gehouden met duurzame bosbouw.

De bosbouw volgt al tientallen jaren het basisidee voor een duurzame en natuurlijke bosbouw op ecologische grondslag. In het kader van het Nedersaksische LÖWE-programma (voor ecologische bosontwikkeling op lange termijn) is de verandering van de bossen sinds 1991 in gang gezet, m.a.w. wijziging van monoculturen naar klimaat stabiele gemengde bossen. Zo groeide bijvoorbeeld in de laatste 25 jaar het aandeel gemengde gebieden met loofbomen in Niedersachsen van 31% tot 58%.

De extreme situaties met veel regen, stormen en droogte uit de jaren 2018 en 2019 stellen de boswachters voor grote uitdagingen. In de commerciële bossen worden bijna ieder uur bomen die door de schorskever zijn besmet, geveld en weggehaald. Er ontstaan paden tussen de besmette en gezonde gebieden. Vervolgens wordt er uitgebreid uitgegraven. Zo konden ook in de moeilijke jaren 2018/2019 miljoenen zaailingen in de Harz nieuw aangeplant worden.

De Staatsbossen moeten met een op de locatie gebaseerde diversiteit aan boomsoorten stabieler, winstgevender, esthetischer en dichter bij de natuur staand worden.

Het wereldwijde motto van het nationale park luidt 'Natur Natur sein lassen' en zo mag de natuur zich in het nationale park grotendeels vrij haar gang gaan. Het vroegere commerciële bos verandert in een wild natuurbos. Een grote verscheidenheid aan structuren door oude en grote bomen zoals grote hoeveelheden dood hout in verschillende stadia van ontbinding vormen het jungle karakter in het midden van het nationale park De Harz. Dat op dit moment deze verandering in enkele gebieden snel plaatsvindt, is voor de kijkers vaak vreemd. Maar de natuur volgt haar eigen wetten. Wat dood en afgestorven is, is dynamischer en levendiger dan daarvoor. Sparren verdwijnen beetje bij beetje daar waar ze niet origineel zijn. Het dode hout, waarin de schorskevers niet meer leven, blijft bestaan als belangrijk leefgebied in het bos.

De boomstammen en de daarin opgeslagen stoffen worden een fundament voor een nieuwe bosgeneratie. Daarnaast neemt het aantal dieren- en plantensoorten zichtbaar toe. Ook bijzondere en bedreigde soorten vinden hier weer leefruimte en komen terug.

Niettemin wordt ook in delen van het nationaal park De Harz actief ingegrepen, bijv. door het veilig maken van wegen en straten als bescherming tegen de aangrenzende commerciële bossen.

Verder ondersteunt het nationale park in enkele gebieden de terugkeer van de oorspronkelijke inheemse loofbomen door nieuwe aanplant.

Het daardoor ontstane natuurbos zal er anders uitzien dan de omliggende commerciële bossen. Alleen al vanaf 2008 tot 2018 werden ca. 4,3 miljoen rode beuken en andere inheemse soorten in de nationale parken geplant.